Velayet Nedir
Velayet davası öncesinde bu kavramın tanımı ile başlamak uygun olacaktır. Aile hukukuna ilişkin bir terim olan velayet, bir çocuğun anne ve babası tarafından yerine getirilen bir tür temsildir. 18 yaşından küçükleri yani reşit olmayanları hukuk dünyasında kendilerini ebeveynleri temsil etmektedir. Velayet ilişkisi olarak adlandırılan bu husus, Medeni Kanun’un 335. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili hükme göre; “Ergin olmayan çocuk, ana ve babasının velayeti altındadır.” Prensip olarak; evlilik birliği devam ettiği sürece anne ve baba velayeti birlikte kullanırlar. Dolayısıyla anne ve baba boşanmadığı sürece bu görevi birlikte yerine getirir. Evlilik boşanma veya iptal nedeniyle sona ermişse velayet anne veya babadan birine verilir. Boşanma söz konusu olduğunda velayet hakkı yalnızca eşlerden birine bırakılmaktadır. Bununla birlikte bazı durumlarda özellikle anlaşmalı boşanma durumunda ortak velayet kararı verebilmektedir.
Evlilik Süresince Velayet Hakkı
Türk hukukunca, velayet hakkı evlilik süresince eşler tarafından ortak kullanılır. Velayet hakkından doğan yükümlülükler yine aynı şekilde anne ve babaya aittir. Eğer anne ve babadan biri velayet hakkını kaybetmişse bu durumda velayet sadece bir kişide olacaktır. Dolayısıyla velayet hakkı kendisine bırakılan eş, çocukla ilgili kararları tek başına alabilecektir. Ancak velayet hakkı kendisine bırakılmayan diğer eş de kişisel iletişim kapsamında çocukla ilişkisini sürdürebilecektir. Velayet hakkının içeriği ülkeye, kültürel yapıya ve aile standartlarına değişmektedir. Ancak çocukla ilgili temel kararların tümü bu hak kapsamındadır. Örneğin çocuğun nerede yaşayacağı, hangi okuşa gideceği gibi konular bu kapsamdadır.
Evlilik Dışı Çocuğun Velayeti
Medeni Kanun, anne ve babanın evli olmadığı durumlarda velayetin annede olacağını düzenlemiştir. Bu düzenlemedeki mantık son derece basittir. Çocuğun doğduktan sonra anneye ihtiyacının çok daha fazla olmasıdır. Ancak annenin fiil ehliyeti yönünden eksikliği varsa, hakim çocuğun menfaatini ön planda tutarak çocuk için vasi atayabilir veya velayeti babaya verir.
Boşanmada Velayet Kime Verilir
Anlaşmalı boşanma davası söz konusu ise zaten taraflar boşanma protokolü ile velayetin kimde kalacağını düzenleyecektir. Çekişmeli dava durumunda ise velayet durumu hakimin takdirinde olacaktır. Çekişmeli boşanma davası sırasında önce tedbir niteliğinde geçici velayet kararı verilecektir. Dava sonrasında da velayetin temelli olarak kimde kalacağı hususu karara bağlanacaktır. Tarafların durumuna ve pedagog tarafından hazırlanan raporun içeriğine göre velayetin kime verileceği hususu değişebilecektir. Nitekim velayet hakkının tayini esnasında çocuğun yararı gözetilmektedir. bu anlamda çocuğun, ruhsal ve bedensel gelişimi, ekonomik refahı ve ahlaki gelişimi dikkate alınacaktır. Yarar kavramı, BM Çocuk Hakları Sözleşmenin 3. maddesinde “çocuğun en üstün yararı” şeklinde tanımlanmıştır. Ebeveynlerden biri ölürse velayet sağ kalan ebeveynde olacaktır. Nitekim Medeni Kanun madde 336 hükmü şu şekildedir: “Velayet, ana ve babadan birinin ölümü halinde sağ kalana, boşanmada ise çocuk kendisine bırakılan tarafa aittir.”
Çocukla Kişisel İletişim
Medeni Kanun, gerek boanma davası sürerken gerekse bittiğinde velayete ilişkin tedbirleri alma görevini hakimlere vermiştir. Dolayısıyla velayet hakkında geçici veya kalıcı bir karar verecek olan hakim kişisel iletişimi de düzenleyecektir. Velayeti kendisine bırakılmayan ebeveyn ile çocuk arasında kişisel ilişki ve iletişim kurulması karara bağlanacaktır. Zira, velayeti kendisinde bulanan ebeveyn keyfi olarak bu durumu değiştiremez ve diğer ebeveyn ile çocuğun iletişimini kesemez. Böylece, çocuğun velayeti kendisine bırakılmayan eş, hakimin uygun gördüğü süreler ve periyotlar kapsamında çocukla kişisel ilişki yürütebilir. Hatta, velayet hakkı olan ebeveynin izni dahilinde kararda gösterilen süreler dışında da çocukla iletişim mümkündür. Nitekim Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 9. maddesinde düzenlenmiştir. Nitekim, Anayasa 41. madde hükmü de bu düzenlemeye paraleldir. Anayasa madde 41 hükmüne göre “Her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir.”
Velayet Hakkının Kötüye Kullanılması
Velayt nedir sorusunu yukarıda cevapladığımıza göre velayetin kaybedilmesine konusuna değnebiliriz. Velayet hakkının suistimal edilmesi gibi hukuka aykırı durumlar söz konusu olduğunda velayet hakkı kaybedilebilecektir. Ancak velayet ilişkisi kendiliğinden son bulmaz, bu konuda bir mahkeme kararı gerekmektedir. Dolayısıyla, velayet hakkını yerine getirmeyen veya kötüye kullanan kişi aleyhine diğer ebeveyn velayetin değiştirilmesi davası açabilecektir. Eğer diğer ebeveyn hayatta değilse bu durumda ihbar neticesinde velinin velayet hakkı iptal edilerek çocuklar sosyal koruma altına alınacaktır. Velayet davası hakkında danışmanlık ve avukatlık desteği almak isteyen kişiler İstanbul boşanma avukatı olarak büromuza başvurabilirler.